Mapuche (Alfabeto Unificado, Grafemario Azümchefe, Grafemario Azümchefe, Alfabeto Unificado) editar

Parte de la Lista Swadesh.

küpan
pronunciación (AFI) [kəˈpan]
pronunciación (AFI) [kəˈpan]
grafías alternativas kvpan1kvpan2

Etimología 1 editar

Si puedes, incorpórala: ver cómo.

Verbo editar

1
Venir.
  • Ejemplo:

Rupan femlu fei deumai papel feichi P. Juan. Fei meu wëla ká fei pi: «Deuma felei mu dëηu; ká küpaiaimu tamu kasaraiael», piηeiyu.Traducción: Después el P. Juan hizo las informaciones y en seguida dijo: «Vuestro asunto ya está en trámite, vendréis otra vez a casaros.Pascual Coña. Vida y costumbres de los indígenas araucanos de la segunda mitad del siglo XIX. Página 464. Traducido por: Ernesto de Moesbach.

Conjugación editar

Raíz: küpa-
Formas no finitas
-n -lu -am
küpan küpalu küpayam
-n con negación -lu con negación -am con negación
küpanun küpanulu küpanuam
-wma -el -yüm
küpawma küpael küpayüm
-wma con negación -el con negación -yüm con negación
küpanuwma küpanuel küpanuyüm
Formas finitas
número singular dual plural
persona primera segunda tercera primera segunda tercera primera segunda tercera
Modo real iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
No futuro Afirmativo küpan küpaymi küpay küpayu küpaymu küpay engu, küpayngu küpaiñ küpaymün küpay engün, küpayngün
Negativo küpalan küpalaymi küpalay küpalayu küpalaymu küpalay engu, küpalayngu küpalaiñ küpalaymün küpalay engün, küpalayngün
Futuro Afirmativo küpayan küpayaymi küpayay küpayayu küpayaymu küpayay engu, küpayayngu küpayaiñ küpayaymün küpayay engün, küpayayngün
Negativo küpalayan küpalayaymi küpalayay küpalayayu küpalayaymu küpalayay engu, küpalayayngu küpalayaiñ küpalayaymün küpalayay engün, küpalayayngün
Modo hipotético iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
No futuro Afirmativo küpali küpalmi küpale küpaliyu küpalmu küpale engu, küpaleyengu küpaliyiñ küpalmün küpale engün, küpaleyengün
Negativo küpanuli küpanulmi küpanule küpanuliyu küpanulmu küpanule engu, küpanuleyengu küpanuliyiñ küpanulmün küpanule engün, küpanuleyengün
Futuro Afirmativo küpayali küpayalmi küpayale küpayaliyu küpayalmu küpayale engu, küpayaleyengu küpayaliyiñ küpayalmün küpayale engün, küpayaleyengün
Negativo küpanuali küpanualmi küpanuale küpanualiyu küpanualmu küpanuale engu, küpanualeyengu küpanualiñ küpanualmün küpanuale engün, küpanualeyengün
Modo volitivo iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
Afirmativo küpachi küpange küpape küpayayu küpamu küpape engu, küpapeyengu küpayaiñ küpamün küpape engün, küpapeyengün
Negativo küpakilchi, küpakinulchi, küpakili küpakilnge, küpakinulnge, küpakilmi küpakilpe, küpakinulpe, küpakile küpakiliyu, küpakinuliyu, küpalayayu küpakilmu, küpakinulmu küpakilpe engu, küpakilpeyengu, küpakinulpe engu, küpakinulpey küpakiliyiñ, küpakinuliyiñ, küpalayaiñ küpakilmün, küpakinulmün küpakilpe engün, küpakilpeyengün, küpakinulpe engün, küpakinulpeyengün
* También se usan fey y sus conjugaciones


Información adicional editar

Etimología 2 editar

Incierta, según Augusta, 1903; de küpan, "venir", según Zúñiga, 2006.

Verbo editar

1
Querer, desear.
  • Uso: en verbos compuestos, en que küpa- es el primer término, el segundo es el verbo que indica la acción deseada, algunos autores lo escriben separado, como un elemento invariable
  • Ejemplo:

Küpá umaqimi?Traducción: ¿Quieres dormir?Félix de. Augusta. Gramática Araucana. 1903.

Referencias y notas editar

  • Zúñiga, Fernando. 2006. Mapudungun. El habla mapuche. Santiago : Centro de Estudios Públicos. ISBN 956-7015-40-6
  1. grafemario Raguileo
  2. Grafemario Raguileo