Mapuche (Alfabeto Unificado, Grafemario Azümchefe, Grafemario Azümchefe, Alfabeto Unificado)

editar

Parte de la Lista Swadesh.

küpan
pronunciación (AFI) [kəˈpan]
pronunciación (AFI) [kəˈpan]
grafías alternativas kvpan[1], kvpan[2]

Etimología 1

editar

Si puedes, incorpórala: ver cómo.

1
Venir.
  • Ejemplo: 

    Rupan femlu fei deumai papel feichi P. Juan. Fei meu wëla ká fei pi: «Deuma felei mu dëηu; ká küpaiaimu tamu kasaraiael», piηeiyu. Después el P. Juan hizo las informaciones y en seguida dijo: «Vuestro asunto ya está en trámite, vendréis otra vez a casaros.Pascual Coña. Vida y costumbres de los indígenas araucanos de la segunda mitad del siglo XIX. Página 464. Traducido por: Ernesto de Moesbach.

Conjugación

editar
Raíz: küpa-
Formas no finitas
-n -lu -am
küpan küpalu küpayam
-n con negación -lu con negación -am con negación
küpanun küpanulu küpanuam
-wma -el -yüm
küpawma küpael küpayüm
-wma con negación -el con negación -yüm con negación
küpanuwma küpanuel küpanuyüm
Formas finitas
número singular dual plural
persona primera segunda tercera primera segunda tercera primera segunda tercera
Modo real iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
No futuro Afirmativo küpan küpaymiküpay küpayu küpaymuküpay engu, küpayngu küpaiñ küpaymünküpay engün, küpayngün
Negativo küpalan küpalaymiküpalay küpalayu küpalaymuküpalay engu, küpalayngu küpalaiñ küpalaymünküpalay engün, küpalayngün
Futuro Afirmativo küpayan küpayaymiküpayay küpayayu küpayaymuküpayay engu, küpayayngu küpayaiñ küpayaymünküpayay engün, küpayayngün
Negativo küpalayan küpalayaymiküpalayay küpalayayu küpalayaymuküpalayay engu, küpalayayngu küpalayaiñ küpalayaymünküpalayay engün, küpalayayngün
Modo hipotético iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
No futuro Afirmativo küpali küpalmiküpale küpaliyu küpalmuküpale engu, küpaleyengu küpaliyiñ küpalmünküpale engün, küpaleyengün
Negativo küpanuli küpanulmiküpanule küpanuliyu küpanulmuküpanule engu, küpanuleyengu küpanuliyiñ küpanulmünküpanule engün, küpanuleyengün
Futuro Afirmativo küpayali küpayalmiküpayale küpayaliyu küpayalmuküpayale engu, küpayaleyengu küpayaliyiñ küpayalmünküpayale engün, küpayaleyengün
Negativo küpanuali küpanualmiküpanuale küpanualiyu küpanualmuküpanuale engu, küpanualeyengu küpanualiñ küpanualmünküpanuale engün, küpanualeyengün
Modo volitivo iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
Afirmativo küpachi küpangeküpape küpayayu küpamuküpape engu, küpapeyengu küpayaiñ küpamünküpape engün, küpapeyengün
Negativo küpakilchi, küpakinulchi, küpakili küpakilnge, küpakinulnge, küpakilmiküpakilpe, küpakinulpe, küpakile küpakiliyu, küpakinuliyu, küpalayayu küpakilmu, küpakinulmuküpakilpe engu, küpakilpeyengu, küpakinulpe engu, küpakinulpey küpakiliyiñ, küpakinuliyiñ, küpalayaiñ küpakilmün, küpakinulmünküpakilpe engün, küpakilpeyengün, küpakinulpe engün, küpakinulpeyengün
* También se usan fey y sus conjugaciones

Información adicional

editar

Etimología 2

editar

Incierta, según Augusta, 1903; de küpan, "venir", según Zúñiga, 2006.

1
Querer, desear.
  • Uso: en verbos compuestos, en que küpa- es el primer término, el segundo es el verbo que indica la acción deseada, algunos autores lo escriben separado, como un elemento invariable
  • Ejemplo: 

    Küpá umaqimi? ¿Quieres dormir?Félix de. Augusta. Gramática Araucana. 1903.

Referencias y notas

editar
  • Zúñiga, Fernando. 2006. Mapudungun. El habla mapuche. Santiago : Centro de Estudios Públicos. ISBN 956-7015-40-6
  1. grafemario Raguileo
  2. Grafemario Raguileo