xíimbalt
Maya yucateco editar
| xíimbalt | |
| pronunciación (AFI) | /ʃíːmɓalt/ |
| grafías alternativas | xíinbalt |
Etimología editar
Si puedes, incorpórala: ver cómo
Verbo transitivo editar
- Ejemplo:
¡Ay in chiich! Ta k’abo’ob ku chíikpajal xa’aybejilo’ob ts’o’ok a xíimbaltik [...]Traducción: ¡Ay mi abuela! En tus manos se ven los caminos que has recorrido [...]Sasil Sánchez C. “In Chiich/Mi abuela”. Memorias de Nómada. 23 feb 2017.
Conjugación editar
| Voz activa | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| número | singular | plural | ||||
| persona | primera | segunda | tercera | primera | segunda | tercera |
| Modo indicativo | ||||||
| Incompletivo | kin xíimbaltik | ka xíimbaltik | ku xíimbaltik | k xíimbaltik | ka xíimbaltikeʼex | ku xíimbaltikoʼob |
| Completivo | tin xíimbaltaj | ta xíimbaltaj | tu xíimbaltaj | t k xíimbaltaj | ta xíimbaltajeʼex | tu xíimbaltajoʼob |
| Resultativo | in xíimbaltmaj | a xíimbaltmaj | u xíimbaltmaj | k xíimbaltmaj | a xíimbaltmajeʼex | u xíimbaltmajoʼob |
| Modo subjuntivo | ka in xíimbaltej * | ka a xíimbaltej * | ka u xíimbaltej * | ka k xíimbaltej * | ka a xíimbalteʼex | ka u xíimbaltoʼob |
| Modo imperativo | - | xíimbaltej * | - | - | xíimbalteʼex | - |
| Voz pasiva | ||||||
| Modo indicativo | ||||||
| Incompletivo | kin xíimbaltaʼal | ka xíimbaltaʼal | ku xíimbaltaʼal | k xíimbaltaʼal | ka xíimbaltaʼaleʼex | ku xíimbaltaʼaloʼob |
| Completivo | (j)xíimbaltaʼaben | (j)xíimbaltaʼabech | (j)xíimbaltaʼabij * | (j)xíimbaltaʼaboʼon | (j)xíimbaltaʼabeʼex | (j)xíimbaltaʼaboʼob |
| Resultativo | xíimbaltaʼanen | xíimbaltaʼanech | xíimbaltaʼan | xíimbaltaʼanoʼon | xíimbaltaʼaneʼex | xíimbaltaʼanoʼob |
| Modo subjuntivo | ka xíimbaltaʼaken | ka xíimbaltaʼakech | ka xíimbaltaʼak | ka xíimbaltaʼakoʼon | ka xíimbaltaʼakeʼex | ka xíimbaltaʼakoʼob |
| * Los sufijos -ej/-ij se eliminan en posición no terminal. | ||||||